Hans Vandevoorde, Stil verzet. De oorlogsjaren van August Vermeylen 1939 1945, Lannoo, 2024
August Vermeylen is een literair en politiek zeer interessant figuur, die helaas de laatste decennia grotendeels uit de belangstelling is verdwenen. Hans Vandevoorde redt hem van de dreigende vergeetput. De genuanceerde, oprechte en ook consequente denker en auteur verdient het immers om opnieuw gelezen te worden. Zijn kijk op de (Europese) politiek en het wezen van de politicus blijven ook vandaag absoluut het lezen waard en kunnen voor elke hedendaagse politicus nog steeds een leidraad zijn.
Als Vermeylen sr. vandaag nog herinnerd wordt, is dat voornamelijk omwille van zijn inbreng in Van Nu en Straks, toen hij als jonge schrijver nog beelden bestormde. Bij aanvang van dit boek, in 1939, is dat niet langer het geval. Vermeylen is een burgerlijke bon vivant met het hart op de juiste plaats, die werkt als universiteitsprofessor in Gent, een parlementair mandaat heeft en een spil is binnen het Brusselse en Vlaamse cultuurleven. Als gevorderde zestiger, linkse vrijdenker en weduwnaar is hij sociaal, intellectueel en ook erotisch bijzonder actief.
De oorlog vormt een echte cesuur in zijn leven, want als bekend antifascist verliest hij al snel zijn professoraat. De wereld rondom hem verkleint in ijltempo. Vrienden en vriendinnen vluchten de oceaan of de Noordzee over; hij maakt zich zorgen over zijn zoon Piet die uiteindelijk gelukkig gezond en wel in Londen beland, zijn Europese biotoop krimpt, tot Ukkel en finaal enkel zijn eigen woning overblijven. De grote cultuur moet wijken voor kleine gecensureerde tentoonstellingen en wat muziekavonden, zijn dagelijkse bezoeken aan restaurants, cafés en koffiehuizen worden zeldzaam, er is ook nauwelijks nog iets lekkers te nuttigen. Het zijn zowel letterlijk als figuurlijk magere jaren voor de erudiete Bourgondiër, die in deze periode maar liefst 12 kilogram afvalt.
We volgen de auteur aan de hand van zijn dagboeken en brieven en informatie die uit egodocumenten van Ernest Claes, Raymond Herreman, Paul Struye, Anne Somerhausen en andere tijdgenoten is geput. De grote geschiedenis komt enkel vanuit dat perspectief naar voor. Daardoor is er de ruimte om het dagelijkse leven te schetsen en te zien hoe een gefêteerde intellectueel met die beperkingen probeert te leven. Er is volop ruimte voor nuance. Vermeylen is weliswaar een notoir antifascist, maar hij beschikt over een eerlijke en open geest en blijft ook contact houden met collaborerende kennissen die oprecht overtuigd zijn van de nationaal-socialistische zaak, zoals Claes, van wie hij ook de nodige hulp krijgt in de vorm van wat extra brood en spek. Hij weigert te oordelen en zal dan ook geen voorzitter willen worden van het literair repressiecomité van de VVL in 1944.
Het gebruik van egodocumenten als voornaamste bron houdt een aantal consequenties in. Vermeylen is er zich bij het schrijven bewust van dat zijn schriften in verkeerde handen kunnen vallen en ook later door zijn (klein)kinderen gelezen zullen worden. Daardoor komen we weinig te weten over het samenleven van de oude patriarch met het gezin van zijn dochter. Ook over zijn omgang met Joodse vrienden is amper iets terug te vinden. Het verzet komt niet aan bod.
Vermeylen speelt als late zestiger en prille zeventiger geen actieve rol in dat verzet. Maar hij moet wel goed op de hoogte geweest zijn vanuit zijn positie en met zijn vriendenkring, waarvan het grootste deel nauw verweven was met de ULB. Hij heeft ook Joden geholpen. Maar hij is op dat vlak een stille stem. Hij is antifascist en verliest daardoor zijn betrekking. Anderzijds wordt hij nooit opgepakt en blijft zijn loon doorbetaald worden. Het brengt hem in een wat ambigue situatie die in socialistische kringen niet zo vreemd was. De partij en de bewegingen errond hielden zich bezig met de wereld na de oorlog en enkel in individuele gevallen met actief verzet.
We hadden het er eerder over waarom August Vermeylen ook vandaag een relevant figuur blijft. Dat is niet de enige reden om dit boek aan te schaffen. Stil Verzet is immers geschreven in een prachtige en rijke stijl, die tegelijk uitgepuurd is. Nederlands geschreven door een taalestheet. Daarenboven verschaft het ons een unieke inkijk in het culturele en politieke leven van de burgerij tijdens de oorlog en schetst het een prachtig portret van Brussel, de werking van culturele kringen zoals Mijol-club, de interactie tussen de grote (en kleinere) tenoren van de literatuur en van het intellectueel en fysiek (over)leven onder een totalitair staatsbestel.
Bruno Frank Van Verdeghem, Van Kingmaker tot Debating Society. De vrijmetselaarsloge Le Septentrion en haar aanwezigheid in het openbaar leven in Gent, Gompel & Svacina, Anvers, 2024
Florian Babusiaux, L’organisation Stay behind en Belgique (1949-1991) Complots, terrorisme et réseaux secrets, Bruxelles, Racine, 2023
Rejoignez-nous
Consultez les liens ci-dessous