×

Message d'erreur

  • Warning : Illegal string offset 'header' dans bvng_publicatie_header_view() (ligne 797 dans /home/spinternet.be/users/contemporanea/public_html/sites/all/modules/custom/akapivo/bvng/bvng.module).
  • Notice : Array to string conversion dans bvng_publicatie_header_view() (ligne 797 dans /home/spinternet.be/users/contemporanea/public_html/sites/all/modules/custom/akapivo/bvng/bvng.module).
  • Warning : Illegal string offset 'header' dans bvng_publicatie_header_view() (ligne 807 dans /home/spinternet.be/users/contemporanea/public_html/sites/all/modules/custom/akapivo/bvng/bvng.module).
  • Notice : Array to string conversion dans bvng_publicatie_header_view() (ligne 807 dans /home/spinternet.be/users/contemporanea/public_html/sites/all/modules/custom/akapivo/bvng/bvng.module).

Waardering van hashtags

Jeroen Fernandez-Alonso, Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis

Waardering is één van de kerntaken van een archivaris: horen de bronnen thuis in onze collectie? Een belangrijk kenmerk van waarderen is dat het een tijds- en plaatsgebonden proces is. Het is een momentopname van wat op dat moment als waardevol wordt beschouwd voor een gemeenschap.1

FARO, het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed definieert waarderen als volgt:

‘Het proces van onderzoeken, begrijpen en vastleggen van verschillende erfgoedwaarden op een rationele en gestructureerde wijze (…). Een waardering van cultureel erfgoed is een participatief proces en vormt de basis voor een duurzame cultureel-erfgoedwerking. Het wordt ingezet met als doel op een rationele manier te herkennen en verzamelen, behouden en borgen, onderzoeken, presenteren en toeleiden.’2

Begin 2020 is Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis begonnen met het archiveren van hashtags, voornamelijk op Twitter, maar ook op Instagram. In eerste instantie was dit nog heel ad hoc naar aanleiding van grootschalige activistische gebeurtenissen zoals #BlackLivesMatter en #FridaysForFuture. In die beginfase waren we de technische mogelijkheden van scrapen nog aan het onderzoeken en was het belangrijkste criterium om tot archiveren over te gaan dat de hashtag vermeld werd in de traditionele media (kranten, radio en televisie). Geleidelijk aan zijn we digitaal activisme systematischer gaan waarderen, maar we botsten op heel wat hindernissen bij de poging tot opstellen van een rationeel en gestructureerd waarderingskader voor het beoordelen van hashtags. In deze tekst zal ik een overzicht bieden van typisch gebruikte criteria binnen waarderingskaders in archieven, en aan de hand van onze trial-and-error aantonen waarom deze niet altijd even bruikbaar zijn voor hashtags.

Slacktivisme en de historische waarde

Sinds de Arabische Lente is er een grote toename aan onderzoek naar digitaal activisme en meer bepaald naar de rol die sociale media platformen spelen voor socio-politieke verandering.3 Het gebruik van hashtags werd een focuspunt binnen de academische literatuur over digitaal activisme, en kreeg de term “hashtag activisme” toegekend, weliswaar zonder een eenduidige definitie.4 Al gauw kwamen ook de termen “slacktivisme” of “clicktivisme” in gebruik. Waar de term “slacktivisme” in eerste instantie nog gewoon verwees naar bottom-up initiatieven van jongeren die maar een beperkte impact hebben op de samenleving5, werd dit al snel een denigrerende term om een feel-good, performative en vooral ineffectieve vorm van activisme te benoemen.6 Een typisch voorbeeld is de #Kony2012 campagne tegen guerrillaleider Joseph Kony en het gebruik van kindsoldaten. Het was een succesvolle bewustwordingscampagne in de Westerse wereld, maar veel meer kun je met een online actie natuurlijk niet bereiken tegen een krijgsheer actief in het regenwoud van Oeganda.7

Hashtag-activisme wordt ook vaak afgedaan als slacktivisme en gebruikt als drogreden om niet naar de boodschap te hoeven luisteren. Toch kan slacktivisme juist zorgen dat een boodschap wijd verspreid wordt. De #MeToo-beweging is pas echt viraal gegaan door een tweet van Alyssa Milano in 2017 waarin opgeroepen werd om die hashtag te gebruiken. Het succes van de beweging komt in grote mate door de activiteiten van miljoenen “slacktivisten”, zodat de aantijgingen niet zomaar genegeerd konden worden.

De academische waardering en de vraag of een hashtag al dan niet slacktivisme is, mag geen invloed hebben op de archivalische beslissing om een hashtag op te nemen in een archief. Omwille van technische redenen kunnen we niet afwachten tot het academisch debat tot een consensus is gekomen rondom de rol van hashtags bij het beïnvloeden of veroorzaken van bepaalde socio-politieke veranderingen. Idealiter beginnen we zelfs al met archiveren in de eerste 7 dagen na het ontstaan van de hashtag (cf. infra). Dit zorgt voor een vervelende situatie waarbij we grote hoeveelheden data moeten opnemen in ons digitaal archief, die later misschien waardeloos zullen blijken te zijn voor toekomstig gebruik of onderzoek. Hashtags real time archiveren is een vorm van hedendaagse documentatie, waarvan we de historische waarde op het moment zelf nog niet kunnen inschatten.

In de praktijk gebeuren veel academische studies over hashtags nog naar de live online data, en niet naar statische datasets in archieven. Dat vormt een probleem voor bronnenkritiek omdat de studies niet kunnen worden gereproduceerd aangezien data op het internet snel verdwijnt of wordt aangepast. Dit komt deels doordat de meeste archieven nog geen datasets met gearchiveerde hashtags kunnen aanbieden, maar ook doordat studies over hashtags uitgevoerd worden in een grote verscheidenheid aan academische domeinen, waarvan velen zich niet bewust zijn van de rol die archieven hierin kunnen spelen. Doordat in de praktijk geschiedkundigen het voornaamste doelpubliek zijn van archieven is de (kunst)historische waarde een gebruikelijk criterium in waarderingskaders. Het is echter lastig oordelen over dit criterium bij hashtags aangezien je een waardeoordeel moet maken over gebeurtenissen terwijl ze nog gaande zijn. Als gevolg hiervan is ook het typische waarderingscriterium ‘te verwachten vraag’ moeilijk te beantwoorden. Van sommige collecties hashtags kregen we al vragen toen ze nog bezig waren (#BLM), maar van veel kleinere hashtags kun je niet inschatten of die ooit gaan opgevraagd worden. Daarnaast moeten we ook ruimer kijken dan enkel naar de waarde voor historici. Het bewaren van sociale media en hashtags zal ertoe leiden dat we onze collecties kenbaar moeten maken bij andere academische domeinen, bijvoorbeeld de mediastudies, de data wetenschappen, de digital humanities, de politieke en sociale wetenschappen, enzovoort.

Participatie voor volledigheid

Het is aanbevolen om een participatieve aanpak te gebruiken voor waarderen zodat het oordeel niet afhangt van één persoon, maar van een brede groep belanghebbenden. In het geval van hashtags gaan we sowieso niet anders kunnen dan zoveel mogelijk mensen hierbij proberen te betrekken. Er is zoveel gaande op het internet, thema’s worden plots actueel, maar de historische waarde van de online activiteit kun je op het moment zelf nog niet inschatten. Personen uit de desbetreffende gemeenschappen moeten meehelpen met het waarderen en ons zaken aanreiken waarvan zij vinden dat dit bewaard moet worden. We gaan hun hulp niet enkel nodig hebben voor waarderen, maar ook omwille van technische redenen: sommige sociale media kun je niet zomaar scrapen, zijzelf gaan een export moeten doen van hun online data en dit aan ons bezorgen. Een uitdaging hierbij is dat er nog onvoldoende bewustwording is van de noodzaak om lokale kopieën te maken van je online data. In gesprekken met sommige (onder-gerepresenteerde) groepen hoor je dat ze hun Facebook-groep of Instagram-pagina beschouwen als hun historisch archief. Het historisch besef is er dikwijls al, maar de kwestie van het eigenaarschap van online data ligt moeilijker. De sociale media platformen hebben volledige controle over jouw online data, en zeker bij activistische groepen is het risico op geband worden groot. Vooraleer je kunt gaan participatief waarderen moet eerst aan bewustwording worden gedaan. Dit vraagt veel tijd en moeite, zeker omdat het heel gericht moet gebeuren naar specifieke doelgroepen aangezien elke groep een andere soort online aanwezigheid heeft. De traditionele vredesbewegingen en de Noord-Zuid beweging hebben bijvoorbeeld maar relatief weinig aanwezigheid op Twitter in Vlaanderen. 11.11.11 heeft wel meer dan 8000 volgers op Twitter, maar hun tweets hebben amper engagement en hashtagcampagnes zoals #changemakers en #murals4change werden amper gebruikt.

De relevante gemeenschappen betrekken bij participatie is onvoldoende, zeker in het geval van controversiële gebeurtenissen is het belangrijk dat een archiefinstelling hier op een neutrale manier mee kan omgaan en ook een eventuele kritische stem of tegenstem bewaart. Volledigheid is een belangrijk waarderingscriterium. Het gebruik van datavisualisatie in de vorm van hashtag mapping en netwerkanalyses zijn absoluut noodzakelijk om alle activiteit over grootschalige events in beeld te kunnen brengen. In de afbeelding hieronder hebben we met Nodexl een deel van de tweets gevisualiseerd over de Leopold II standbeelden tijdens de Black Lives Matter protesten. Het grote aantal clusters, en de relatief weinig contacten tussen de clusters, toont duidelijk aan dat dit een gedecentraliseerde sociale beweging is. Deze dataset is niet gearchiveerd op basis van een hashtag, maar wel op de trefwoorden ‘LeopoldII’ en ‘Leopold II’. In totaal hebben we 55532 tweets gearchiveerd over de standbeelden, waarvan ik 2000 heb gevisualiseerd op de afbeelding. Een verdere analyse van de dataset met enkele Pythonscripts toont aan dat slechts 46,39 percent van de tweets (25759) een hashtag bevatte, maar dat er wel 683 verschillende hashtags gebruikt werden over dit ene onderwerp. Een groot deel van de hashtags verwees naar plaatsnamen waar de standbeelden staan (#Ekeren, #Brussel, #Bruxelles…) of nieuwsmedia (#Vrtnws, #Atvnieuws,…). Dit soort hashtags zijn niet interessant voor ons om te scrapen aangezien je hiermee ook heel wat informatie meekrijgt die niet met het onderwerp te maken heeft. Vandaar de keuze om op trefwoord te archiveren. Wel bleek uit de analyse dat we sommige (minder gebruikte) hashtags over het hoofd gezien hadden. Zo archiveerden we #BLMBelgium en #BlackLivesMatterBelgium wel, maar #BLM_Belgium nog niet.

Nodexl visualisatie van 2000 tweets over de Leopold II standbeelden tijdens de Black Lives Matter protesten in 2020. (Bron: Brood en Rozen 2020/3)

Een tweede voorbeeld is de visualisatie hieronder van een centraal gestuurde #-campagne. Vluchtelingenwerk Vlaanderen verspreidde #ikbensolidair vanaf april 2020 tijdens een campagne om lokale overheden te overtuigen solidair te zijn met vluchtelingen tijdens corona. Het is duidelijk dat er weinig personen de hashtag gebruikten los van de officiële deelnemende kanalen: aan de verbindingslijnen kun je zien dat nagenoeg alle clusters in relatie staan tot Vluchtelingenwerk Vlaanderen (de paarse cluster). De lichtblauwe cluster is bijvoorbeeld opgesteld rondom een retweet door de Liga voor Mensenrechten. Deze visualisatie maakt onmiddellijk duidelijk dat het gaat over een centraal gestuurde campagne en hier wellicht geen verdere python data-analyses gaan nodig zijn om naar andere hashtags te speuren.

Nodexl visualisatie van tweets met #ikbensolidair in de periode 9-16 april 2020. (Bron: Brood en Rozen 2020/3)

Praktische gebruikswaarde en het sociaalmaatschappelijk belang

Naast het gebruik in academische studies hebben datasets van gearchiveerde hashtags vooral een groot potentieel voor sociaalmaatschappelijk en educatief werk. Het zijn historische bronnen waar onmiddellijk mee aan de slag kan gegaan worden. Twee mooie casussen in de Verenigde Staten zijn ‘The COVID-19 Hate Speech Twitter Archive (CHSTA)’ en ‘The Counter-anti-Asian Hate Twitter Archive (CAAHTA)’. Deze Twitter archieven gaan veel verder gaan dan louter documenteren. Het doel was om van het enorm hoge volume en heterogene digitale materiaal dat real time werd gemaakt een werkbaar pakket op te stellen, waar terwijl de gebeurtenissen nog gaande waren al iets mee kon worden gedaan. In casu was het doel het in kaart brengen van haatberichten tegen Amerikanen met Aziatische achtergrond tijdens de Covid-periode. Dit soort analyses werd ingeschakeld voor lobbywerk en gebruikt door politici, journalisten en onderwijzers.8

Het sociaalmaatschappelijk belang is een waarderingscriterium dat in het geval van Amsab-ISG ook deels overlapt met de vraag of de bronnen binnen ons collectieprofiel passen. We richten ons specifiek op groepen die minder voorkomen in de traditionele archieven. Het bewaren van sociale media kan helpen om minder vertegenwoordigde groepen een plaats te geven in het archief. Sommige gemeenschappen zijn namelijk heel actief op bepaalde platformen, zo wordt er bijvoorbeeld gesproken van “Black Twitter”.9

Het educatief potentieel mag ook niet onderschat worden. Wanneer actuele thema’s aangehaald worden in het onderwijs kan daar niet meer over worden gesproken zonder het te hebben over de rol van sociale media. Zie bijvoorbeeld het belang van #Fridaysforfuture voor de organisatie van de klimaatmarsen, en de rol van #klimaathysterie in de verspreiding van fake news.

De gevolgen van technische moeilijkheden op de collectiewaarde

In waarderingskaders voor archieven zijn verschillende criteria te vinden wat betreft de waarde voor de collectie, bijvoorbeeld: is het uniek? Is de collectie volledig? Kunnen we het toegankelijk maken? De technische uitdagingen van het data-scrapen bemoeilijkt de objectieve invulling van dit soort waarderingscriteria. Omwille van de limieten van de –voor ons toegankelijke- Twitter API kunnen we maar zeven dagen terug in de tijd gaan om hashtags te bewaren. We moeten daarom elke week opnieuw de beslissing maken wat we willen opnemen. Als we iets missen, te laat zijn of een fout maken kan dit in het geval van hashtags heel moeilijk hersteld worden, zelfs al zou de data nog online staan. Toen het nepfestival La Boum plaatsvond op 1 april 2021 heb ik te lang getwijfeld of we dit moesten opnemen. Toen ik wat later dan toch besliste om tot archiveren over te gaan, ging juist een Koreaanse popgroep met de naam Laboum viraal onder dezelfde hashtag. Filteren op taal of coördinaten was geen optie aangezien de muziekgroep ook in België heel wat fans had. Het gevolg daarvan is dat onze dataset over La Boum volledig onbruikbaar is voor onderzoek doordat een groot percentage van de tweets over K-pop gaan, en niet zomaar weg te filteren zijn.

Het criterium volledigheid zal altijd een probleem zijn. Het voorbeeld van de standbeelden van Leopold II (cf. supra) toonde al aan dat een groot percentage van de gebruikers geen hashtags gebruiken. Om toch te streven naar volledigheid doe ik daarom dikwijls ook een bijkomende harvest op trefwoord. Naar aanleiding van de anti-abortus gebeurtenissen in de VS in juni 2022 was er ook heel veel debat in andere landen, waaronder België. Enkele activistische hashtags gingen viraal, waaronder #abortionrightsarehumanrights en #mybodymychoice, maar met enkel die te bewaren breng je het hele debat niet in beeld. Om zoveel mogelijk naar volledigheid te streven heb ik daarom ook elke tweet waarin het Nederlandstalige trefwoord ‘abortus’ voorkomt gearchiveerd. Maar dit is geen perfecte oplossing aangezien we hiermee ook de tweets uit Nederland meekrijgen, en er zullen ongetwijfeld ook Belgische tweets over dit onderwerp zijn geweest waarin het woord abortus niet voorkomt. Een bijkomend volledigheidsprobleem vormen de comments, die nemen we dikwijls ook niet op omwille van technische moeilijkheden bij het scrapen.

De interpretatie van het criterium ‘volledigheid’ is ook onduidelijk als het gaat over sociale media: is het enkel de inhoud die telt, of moeten we ook de look en feel (lay-out) mee bewaren om volledig te zijn? In de praktijk is het dikwijls simpeler om enkel de inhoudelijke data en metadata te scrapen, dan om de look en feel te bewaren. Dit brengt ons tot de problemen met het waarderingscriterium ‘toegankelijkheid’. Hashtags bewaren we in JSONL bestanden. Dat zijn tekstbestanden met daarin de inhoud van de tweets en bijhorende metadata. De afbeeldingen en video’s van de tweets moeten we apart archiveren. Met JSONL kun je data-analyses maken, maar er is wel kennis nodig van de van de command line interface en programmeertalen zoals Python om bestaande scripts te gebruiken of er zelf te schrijven . Dit vormt een grote hindernis voor de toegankelijkheid.

Conclusie

De gebruikelijke waarderingscriteria voor archieven zijn moeilijk toepasbaar op hashtags. Het academisch belang voor de geschiedkunde kunnen we nog niet inschatten aangezien we omwille van technische beperkingen al in de eerste 7 dagen na een gebeurtenis de beslissing moeten maken of we het willen bewaren. Binnen andere academische domeinen zijn er al meer studies gebeurd naar de rol van hashtags, maar deze vakgebieden vinden dikwijls de weg niet naar archiefinstellingen. Participatie zal cruciaal zijn, niet enkel om ethische redenen, maar ook omdat we simpelweg geen andere mogelijkheid hebben om in deze periode van information overload te weten wat er allemaal gaande is. Trial-and-error bij het wekelijks archiveren van hashtags heeft aangetoond dat zelfs de meest vanzelfsprekende waarderingscriteria een probleem kunnen geven door technische hindernissen. Positief is wel dat er heel wat opportuniteiten zijn op sociaalmaatschappelijk vlak en voor onderwijs, maar dit moeten we nog verder in de praktijk brengen.

- Jeroen Fernandez-Alonso, Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis

Références

  1. Eindrapport van Cemper. Naar een generieke methode cross-collections waarderen, pilootproject waarderen. 1 oktober 2018 - 30 september 2019
  2. faro.be/erfgoed-waarderen en de Wikipedia-pagina over ‘waardering’, geraadpleegd op 29 september 2022
  3. Zie in het bijzonder Ghonim, Wael, Revolution 2.0: The Power of the People is Greater Than the People in Power : a Memoir, (2012), 308 p en Steinert-Threlkeld, Zachary en Mocanu, Delia en Vespignani, Alessandro en Fowler, James, Online social networks and offline protest, in: EPJ Data Science, 4:19 (2015), pp. 1–9.
  4. Moscato, Derek, Media Portrayals of Hashtag Activism: A Framing Analysis of Canada’s #Idlenomore Movement, in: Media and communication, 4:2 (2016), p. 6 en Sinpeng, Aim, Hashtag activism : social media and the # FreeYouth protests in Thailand, In: Critical Asian Studies, 53:1 (2021), p. 4
  5. Christensen, Henrik Serup, Political activities on the Internet: Slacktivism or political participation by other means?, in: first Monday, (2011)
  6. Morozov, Evgeny, The net delusion. How not to liberate the world, (Penguin Books Limited, 2011), 408 p.
  7. Kosner, Anthony Wing. ‘The Solar Storm of KONY 2012, It’s Not That Simple’, in: Forbes Magazine, (2012), www.forbes.com/anthonykosner, geraadpleegd op 29 september 2022
  8. Powerpoint van de presentatie over ‘Archival Data Thinking and Practices for Social Media Collections’, (2021, UCLA IS240 Lecture), https://osf.io/2tg7v/, geraadpleegd op 29 september 2021
  9. https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Twitter, geraadpleegd op 29 september 2022