Archieven van beroepsverenigingen in Liberas

In zijn bijdrage voor het standaardwerk Bronnen voor de studie van het hedendaagse België schrijft Peter Heyrman dat ‘coherente bronnenreeksen zeldzaam zijn’ voor beroepsfederaties.1 Veel van de grotere beroepsfederaties bewaren inderdaad nog (delen van) hun eigen archief in hun hoofdzetel. Slechts hier en daar vindt men archieven van beroepsfederaties in openbare archiefinstellingen of in de erkende culturele archieven. Bij de ingang van de nieuwe beleidsperiode (2019-2023) richtte Liberas zich onder meer op deze archieven. De eerste archieven van beroepsverenigingen zijn reeds opgenomen in de collectie en aantal daarvan zijn ook al geïnventariseerd.

Vlag van de Nationale Federatie der Invoerders, Uitvoerders en Groothandelaars in Fruit, Groenten en Primeurs. Liberas, Archief Fresh Trade Belgium (archief 2068), VLAG445

Het fenomeen van beroepsverenigingen zoals we dat vandaag kennen, kent zijn oorsprong in de late negentiende eeuw. Grote veranderingen in de demografie en economie door toedoen van de industrialisatie zorgden ervoor dat de middenklasse onder druk kwam te staan. In combinatie met de weinige inspraak die de kleine burgerij in de nationale politiek had, zorgde dit voor het ideale klimaat voor de middenstand om zich te verenigingen in belangenverenigingen. De afschaffing van het coalitieverbod uit de wet-Le Chapelier (de wet die onder andere de gilden afschafte) in 1866 zette de deur open voor de oprichting van politiek gemotiveerde beroepsverenigingen. In de negentiende eeuw gebeurde dit voornamelijk op lokaal vlak. Beroepsgroepen zoals bakkers, slagers en kappers verenigden zich vanaf de jaren 1880 in hoog tempo in verschillende centrumsteden. Het negentiende-eeuwse verslagboek van de Haarkapperskring van Gent dat Liberas bewaart, toont aan hoe zo een vroege beroepsvereniging opereerde.

Kapperswedstrijd georganiseerd door de Vrije Haarkappersberoepskring van Gent (1938), Liberas, foto nr. 210030

Verdere proliferatie van beroepsverenigingen deed zich voor tijdens het interbellum. Op dat moment waren de voornaamste beroepsgroepen al verenigd in een nationale federatie, of stonden ze op het punt dat te doen. Naast het verdedigen van de belangen van de beroepsgroep richtten beroepsverenigingen hun pijlen op een aantal andere aspecten. Steeds meer gingen beroepsbonden zich bezighouden met opleidingen en juridisch advies voor hun leden.
Na de Tweede Wereldoorlog wijzigde het Belgisch economisch landschap drastisch. De wederopbouwpolitiek in onder andere de industrie en de toegenomen internationale economische samenwerking zijn factoren die een grote impact hadden op de activiteiten van de middenstand. Met name het opkomende fenomeen van de grootwarenhuizen had voor de kleine handelaar verstrekkende gevolgen. Beroepsverenigingen versterkten hun werking en verhoogden hun inspanning om ook op het politieke vlak meer inspraak te verkrijgen.

De recent binnengekomen en geïnventariseerde archieven van beroepsverenigingen zijn het archief van de Koninklijke Gentse Kapperskring, [De Verenigde Vleeshouwers van Gent en Omliggende] (https://hdl.handle.net/21.12117/38028259), het Bakkersambacht Antwerpen en de Beroepsvereniging der Viskleinhandelaars der Beide Vlaanderen. De niet geïnventariseerde archieven zijn groter qua omvang maar van recentere datum en daarom nog niet openbaar. Het gaat onder meer om beroepsverenigingen zoals Belgapom (aardappelsector), Fresh Trade Belgium (logistieke dienstverlening bij verse groenten en fruit) en Federdrive (beroepsautoscholen).

Glasraam van de Verenigde Vleeshouwers van Gent en Omliggende. Liberas, Archief van de Verenigde Vleeshouwers van Gent en Omliggende (archief 2025), GLASRAAMA17.

Het bronnenmateriaal dat wel al beschikbaar is, is meestal iets ouder maar zoals Heyrman al aangaf ‘niet coherent’. Geen van deze bovenvermelde verenigingen beschikt over een volledig dekkend archief in tijd. De belangrijkste bronnenreeksen zijn zoals bij veel vzw’s de verslagboeken en financiële stukken. Hoewel niet volledig, beschikt elk archief toch over genoeg materiaal om er een studie aan te wijden. Het archief van de Vereniging der Bouwmeesters van Oost-Vlaanderen is zoals al eerder aangehaald in Contemporanea een ideale case voor studentenonderzoek. Daarnaast bevatten bepaalde archieven ook volledige reeksen van zeldzame tijdschriften. De Unie van Belgische Kappers bezit bijvoorbeeld een rijke collectie vakliteratuur. Ook de Vlaamse Beroepsvereniging van Voedingsdeskundigen Diëtisten vertrouwde hun vakblad toe aan Liberas. Voor een aantal verenigingen is er ook materiaal beschikbaar dat we onder de bredere noemer ‘erfgoed’ kunnen definiëren. Het gaat dan voornamelijk om vlaggen, foto’s, trofeeën, affiches en ander beeldmateriaal.

Een volledig overzicht van alle archieven van beroepsverenigingen die Liberas bewaart, is te vinden in het archievenoverzicht op de website van Liberas.

Referenties