Peter Debaere en Steven Debaere, Naar jouw Amerika en terug: Brief voor Anna, Kalmthout: Pelckmans, 2022, 280 p.
Kristof Loockx, Centrum voor Stadsgeschiedenis (Universiteit Antwerpen)
In de laatste decennia heeft de migratiegeschiedenis in toenemende mate benadrukt dat niet enkel de studie van migratie als proces belangrijk is, maar de aandacht ook moet gaan naar de migrant zelf. Enkel op die manier is het immers mogelijk om de massa te overstijgen en persoonlijke motivaties en netwerken bloot te leggen. Naar jouw Amerika en terug: Brief voor Anna is daar schatplichtig aan. In twaalf hoofdstukken, die grotendeels chronologisch zijn opgebouwd, geeft het bijna driehonderd pagina’s tellende boek een intrigerende kijk in het leven van Anna Remmerie (1899-1979). Zij wordt geboren in het West-Vlaamse Heule nabij Kortrijk en zal op vrij jonge leeftijd haar geboortestreek verlaten om te gaan werken in de huishoudsector. Na de Eerste Wereldoorlog gaat ze aan de slag in Parijs om vervolgens in 1921 de oversteek te maken naar de Verenigde Staten. Het Amerikaanse verhaal speelt zich af bij welstellende families in New York, New Jersey en Long Island aan de oostkust, maar eveneens in het zuidelijker gelegen Thomasville in de staat Georgia. In 1932 keert Anna Remmerie voorgoed terug naar België, waar ze snel huwt en een gezin start. Echtgenoot Alfons Debaere is actief in de West-Vlaamse vlassector en haar verdere leven zal voornamelijk in het teken staan van de zorg voor haar echtgenoot en de drie kinderen.
De zoektocht naar Anna Remmerie start met een doos vol herinneringen die ze achterliet. Het zijn brieven, foto’s, postkaarten en unieke tijdsdocumenten, zoals een adres- en kasboekje. Deze unieke documenten worden verder aangevuld met bijvoorbeeld bevolkings- en passagierslijsten en resulteren in een persoonlijke geschiedenis die steeds wordt gekaderd binnen een breder verhaal van trans-Atlantische migratie, globalisering, wereldoorlogen, raciale kwesties en economische depressies. De auteurs zijn twee kleinzonen, waarvan er één in België en één in de Verenigde Staten woont. Dat komt het boek zeker ten goede, vooral omdat het de auteurs toelaat om letterlijk in de voetsporen van hun grootmoeder te treden, zowel in België als over de oceaan. Het verhaal, maar ook de epiloog, de verantwoording en het dankwoord laten dan ook zien dat er bijzonder veel werk en tijd is gestoken in de reconstructie van deze levenswandel. Bovendien is het boek rijkelijk voorzien van beeldmateriaal, geven kaarten een houvast aan de lezer en zijn er per hoofdstuk een aantal fundamentele werken opgenomen ter verantwoording en suggestie voor de meerwaardezoeker.
Terug naar jouw Amerika: Brief voor Anna richt zich in de eerste plaats op een breed publiek met een affectie voor biografieën en waargebeurde verhalen. Voor de meer gespecialiseerde lezer laat het boek echter enkele kansen liggen. De eigenlijke werking van de huishoudsector en het hele netwerk daarachter, zowel in Europa als in de Verenigde Staten, worden bijvoorbeeld minder in de diepte geschetst, terwijl we dan wel heel wat te weten komen over de welstellende families waarbij Anna Remmerie werkte, zoals de Franse architect en pionier van het gewapend beton François Hennebique, de Amerikaanse zakenman Henry Emerson Butler (kortweg Harry Butler) en de Amerikaanse advocaat William Nelson Cromwell die een belangrijke rol speelde bij de aanleg van het Panamakanaal. Ongetwijfeld werkt het voorhanden bronnenmateriaal deze spanning wat in de hand, hoewel de literatuur zeker inspiratie had kunnen bieden om eveneens de leefwereld van het huispersoneel diepgaander en breder te kaderen. Het boek ontbreekt ook meer kritische zin ten aanzien van egodocumenten, die zelden of niet werden geproduceerd in functie van wat de onderzoeker beoogt, en fotomateriaal, dat vaak een geënsceneerd karakter had in de hier onderzochte periode. Verder benadrukken de auteurs meermaals dat Anna Remmerie van lagere komaf was en dat ook het werk van een dienstmeid niet te onderschatten viel. Dit valt niet te betwijfelen, maar het was sterker geweest vooral in te zetten op de zogenaamde agency (de handelingsmogelijkheid van individuen) en de emancipatorische rol van vrouwen als Anna Remmerie. Zij waren ontegensprekelijk pioniers van hun tijd. Naast kaarten en een stamboom had tenslotte een overzichtelijke tijdlijn met de belangrijkste gebeurtenissen in het leven van Anna Remmerie een houvast kunnen bieden aan de lezer. Niettemin is dit boek ook voor wetenschappers interessant, vooral omdat persoonlijke of zogenaamde ‘kleine’ verhalen nog te vaak ontbreken in de literatuur. Het tijdrovend karakter van dergelijk onderzoek is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak, maar dat kan dit boek allerminst verweten worden.
Samenvattend kan gesteld worden dat Naar jouw Amerika en terug: Een brief voor Anna een vlot geschreven en boeiend boek is dat ongetwijfeld menig lezer zal bekoren. Het geeft een interessante kijk op trans-Atlantische migratie, de maatschappij in de Verenigde Staten tijdens de jaren 1920 en het voor- en naoorlogse België. Een Engelse vertaling zou bovendien niet misstaan in de populaire Amerikaanse boekhandel, zeker in een land waar migratie en familiegeschiedenis een zo prominente rol spelen.