Inventaris van het archief van het interneringscentrum van Breendonk (1944-1948)

Bart Willems, Rijksarchief

Vanaf september 1944 werden in België in het kader van de bevrijding tienduizenden personen die verdacht werden van samenwerking met de Duitse bezetter in gevangenissen en interneringscentra opgesloten, op basis van de besluitwet van 12 oktober 1918. In principe waren enkel de procureur des Konings, de krijgsauditeurs, de administrateur van de Staatsveiligheid en de burgemeesters bevoegd om verdachten via deze administratieve maatregel op te sluiten. In de praktijk werden niet zelden op initiatief van het verzet, de politie en/of de rijkswacht verdachten achter de tralies gezet zonder dat daarvoor een officieel opsluitingsbevel was uitgevaardigd.

Vlak na de bevrijding in september 1944 vond een eerste opsluitingsgolf plaats. In mei 1945 volgde een tweede golf, nadat de slachtoffers uit de kampen naar huis weerkeerden. Na de bevrijding in september 1944 werd ook het Auffanglager Breendonk ‘omgevormd’ tot een interneringscentrum voor al dan niet vermeende collaborateurs. Aanvankelijk werden ze door verzetsmensen bewaakt. Vanaf eind 1944 nam het ministerie van Justitie het beheer van het interneringscentrum van Breendonk over, tot eind 1946.

Beeld van het interneringscentrum in Breendonk op een glasplaat van het labo van de gerechtelijke politie te Antwerpen, 1944 (Rijksarchief Beveren, glasplaat nr. 13502).

Een eerste deel van de archieven van het interneringscentrum van Breendonk werd in 1997 aan het Rijksarchief te Beveren overgedragen en geïnventariseerd door Karel Velle, de huidige algemeen rijksarchivaris. Een tweede archiefoverdracht volgde op 13 maart 2017. Ditmaal zorgde archivaris Bart Willems voor de ontsluiting. De in deze nieuwe inventaris beschreven archieven handelen enkel over de periode waarin het interneringscentrum van Breendonk onder de bevoegdheid van het ministerie van Justitie viel, van eind 1944 tot eind 1946. Over de periode direct na de bevrijding in september 1944 tot eind 1944 bevat dit archiefbestand geen documenten.

De belangrijke reeksen individuele dossiers, zoals personeels- en opsluitingsdossiers, zijn alfabetisch geordend. Niet alleen de opsluitingsdossiers geven een (fragmentarisch) beeld van de geïnterneerden, ook lijsten, een steekkaartsysteem, het bevolkingsregister, registers van ontslagen gedetineerden en de dagboeken van in- en uitgeschreven geïnterneerden informeren over het aantal mensen dat in het interneringscentrum van Breendonk op een specifiek moment zat opgesloten. Dat geldt ook voor de rollen waarin de gedetineerden werden ingeschreven op het moment dat ze de gevangenis binnenkwamen.

Zelfs toen het interneringscentrum nog actief was, functioneerde Breendonk reeds als herinneringsplaats. Veel verzoekschriften van (weerstands)groeperingen om het kamp te bezoeken, zijn bewaard gebleven, alsook andere briefwisseling van de beheerder. Van de kampgeneesheer is onder meer het dagboek terug te vinden.

Raadplegingsvoorwaarden

De documenten zijn pas na honderd jaar vrij raadpleegbaar. Documenten die privacygevoelig en tussen dertig en honderd jaar oud zijn, zijn raadpleegbaar mits de toelating van de algemeen rijksarchivaris of zijn gemachtigde en mits de ondertekening van een onderzoeksverklaring, waarbij de lezer verklaart de privacywetgeving na te leven.

De inventaris

De inventaris is in papieren versie voor te koop in de archiefwinkel van het Algemeen Rijksarchief. De papieren versie bestellen kan via publicat@arch.be. Je kan de inventaris ook gratis downloaden in pdf-formaat via de webshop van het Rijksarchief.
Velle, Karel en Willems, Bart, Inventaris van het archief van het interneringscentrum te Breendonk (1944-1948), Reeks Inventarissen Rijksarchief te Antwerpen nr. 108, publicatienummer 6134, Algemeen Rijksarchief, Brussel, 2020.

Meer lezen over interneringscentra?
• Aerts, Koen, Luyten, Dirk, Willems, Bart, et al. (red.), Was opa een nazi? Speuren naar het oorlogsverleden (Tielt: Lannoo, 2017).
• Grevers, Helen, Van landverraders tot goede vaderlanders. De opsluiting van collaborateurs in Nederland en België 1944-1950 (Amsterdam: Balans, 2013).
• Rzoska, Bjorn, Opgesloten tussen zwart, wit en grijs. Het kamp van Lokeren (Deurne: Doorbraak, 2018).